KIẾN THIẾT VĂN MINH PHẬT GIÁO VIỆT NAM

Thích Đức Nhuận

Giá trị của một học thuyết là ở chổ kiến thiết được một nền văn minh bằng học thuyết đó. Phật Giáo Việt Nam đã có một thời tạo nên nền văn minh mới cho dân tộc sau một thiên kỷ bị người Tàu cai trị.

Nền văn minh này chẳng những đã chấm dứt nổi cảnh ngoại xâm và nội loạn, mà còn giác ngộ tinh thần dân tộc lại với mình, để tổng hợp cả Tam giáo, thống nhất quốc gia, theo đúng tinh thần Phật. Cho nên, xuyên qua lịch sử văn minh Phật thời Lý - Trần và nhận xét rõ Tinh Thần Nhân Chủ Xã Hội Của Phật Giáo, tất nhiên ta đã có thể hình dung ra nổi một nền văn minh Phật tương lai như thế nào. Vì nền văn minh ấy, xưa cũng như nay, đều bắt nguồn ở tinh thần Phật, để xây dựng một xã hội có Nhân Đạo, có Tự Do, Hạnh Phúc cho tất cả mọi người, mọi giống, dù theo Phật Giáo hay không theo Phật Giáo.

Để chứng minh thêm cho nền văn minh Phật vốn thực là như thế nào, trước hết cần phải có một quan niệm về văn minh cho thật đúng nghĩa, để sau khi vào hành động có thể tránh khỏi những đổ vỡ trong công cuộc kiến thiết, làm giảm giá trị của nền văn minh Phật như đã được nói đến ở những phần trên.

1. QUAN NIỆM VỀ MÔT NỀN VĂN MINH ĐÚNG NGHĨA

Hai tiếng ‘Văn Minh’ đã được đem diễn tả từ đông sang tây, coi như hai loại khác nhau: Văn minh Đông phương và văn minh Tây phương. Rồi nhỏ nhặt hơn nữa, là chia ra nhiều nền văn minh riêng của từng địa phương, như: văn minh Hy Lạp, văn minh Ấn Độ, văn minh Trung Hoa, văn minh Việt Nam v.v... Nếu quan niệm văn minh như vậy thì chỉ có thể nhìn thấy một góc cạnh của nền văn minh toàn diện mà thôi. Thí dụ khi nói tới văn minh Đông phương thì chỉ coi nó có giá trị về mặt tinh thần đạo đức nhiều hơn về mặt tiến bộ vật chất. Còn nếu nói tới văn minh Tây phương thì trần truồng chỉ có giá trị tiến bộ về vật chất hơn về tinh thần đạo đức.

Mà sự thật lại là như vậy. Vì từ khi nền văn minh Âu Châu tiến bộ thì lịch sử nhân loại, đã thấy diễn ra những gì qua hai cuộc thế chiến và lịch sử nhân loại đã không nói lên được những tiếng nói đẹp đẽ nào bên cạnh tiếng kêu hò diệt chủng, áp bức, thống trị các giống da đỏ, da đen, da vàng dưới gót sắt của bọn thống trị?

Lại nữa, nếu lại quan niệm rằng: văn minh chỉ là hưng thịnh của một quốc gia dân tộc, theo địa phương chủ nghĩa, thì tức là đã đề cao chủ trương ăn cướp của bọn phong kiến thực dân, qua tinh thần chủng tộc đó. Ví thử tự hỏi xem văn minh Trung Hoa đã có được những giá trị gì, ngoài cái tinh thần tự túc tự mãn của người Hán, trong việc diệc chủng ở bốn chung quanh, từ xưa tới nay? Ấy là chưa kể đến những nề văn minh khác ở bên trời Âu, như tinh thần cách mạng 1789 của Pháp, tinh thần dân chủ của Anh, tinh thần quốc xã của Đức v.v... tất cả đều vẫn chỉ là những thứ văn minh ấy, kẻ chiến thắng nếu tự cho mình là văn minh khi kẻ gieo rắc ánh sàng của văn minh cho kẻ khác, thì ‘kẻ khác’ - là bao nhiêu dân tộc chiến bại kia - lại nhìn ‘cái gọi là văn minh của kẻ chiến thắng nọ’ là dã man hết chỗ nói.

Người Việt đã cảm thấy điều đó, qua cột đồng Mã Viện của văn minh Trung Hoa, qua máy đoạn đầu dài ‘guillotine’ của văn minh Pháp quốc. Cho nên người Việt đã mất hết tin tưởng vào những thứ văn minh nọ ngoài tin thần văn minh của Phật. Vì đạo Phật không đến với mọi người bằng thế lực của ngoại xâm, đạo Phật không đội lốt thống trị của một ngoại ban nào. Đạo Phật chẳng hề chủ trương giác ngộ Phật tâm và Phật tính của mỗi con người, ở mỗi giai cấp, ở mỗi dân tộc để cùng sống và giúp tiến hóa lẫn nhau, hầu xây dựng một xã hội có lý tưởng nhân đạo, có lập trường Nhân Chủ, có ý thức nhân sinh thôi. Đó là quan niệm văn minh của Phật Giáo vậy.

Vì thế, nói văn minh Phật Giáo không có nghĩa là nói riêng đến tinh thần đạo đức Á Đông suông thôi, rồi không nhấn vào tiến bộ khoa học, vào giải pháp áo cơm cho chúng sinh; hoặc không có nghĩa là quá thiên về văn minh vật chất Tây phương kiểu xâm lược dã man. Bởi đạo Phật lấy giác ngộ của con người để giải thoát Luân Hồi, cải tạo Tự Nhiên và cải tạo Nhân Sinh thì không có một thứ tiến bộ kỹ thuật khoa học nào lại đuổi kịp được, không một thứ đạo đức nào có thể bì kịp khi Phật lấy ‘